Zvicra dhe Italia kohët e fundit kanë rivizatuar kufirin e tyre të përbashkët në Alpe, të detyruara nga shkrirja e akullnajave që, së bashku me pllajat e mëdha të borës, përcaktojnë pjesë të mëdha të kufirit territorial midis fqinjëve të Evropës Qendrore.
Në maj 2023, Zvicra dhe Italia përfunduan një marrëveshje për ndryshimin e kufirit. Kjo marrëveshje është ratifikuar së fundmi nga Zvicra, ndaj tani pritet edhe miratimi i Italisë. Ndryshimi i kufirit do të bëhet nën malin Matterhorn, i cili shtrihet në të dy vendet.
Ndryshe nga shumica e ndryshimeve kufitare që shpesh janë produkt i luftërave apo konflikteve, nuk ka asnjë mosmarrëveshje midis Italisë dhe Zvicrës për këtë ndryshim. Megjithatë, shkaktari për ndryshimin është shqetësimi për ndryshimin e klimës, i cili ka çuar në shkrirjen e konsiderueshme të akullnajave që të paktën që nga vitet 1970.
Si po e ndryshon shkrirja e akullnajave kufirin zvicerano-italian, ku po zhvendoset kufiri mes tyre dhe a po përjeton Europa shkrirjen e akullnajave?
Si dhe pse po lëviz kufiri zvicerano-italian?
“Në malet e larta, pjesë të konsiderueshme të kufirit italo-zviceran përcaktohen nga vija ndarëse, e cila përfaqëson vijën e kreshtës së akullnajave, pllajave të dëborës dhe borës së përjetshme”, shpjegoi qeveria zvicerane. “Megjithatë, me shkrirjen e akullnajave, këto elemente natyrore ndryshojnë dhe ripërcaktojnë kufirin kombëtar kur ai përcaktohet në mënyrë dinamike”.
E thënë thjesht, kreshta që kalon përgjatë pikave më të larta të akullnajës, e vendosur në Matterhorn, shërben si një kufi natyror midis Italisë dhe Zvicrës dhe përkufizohet si vija përgjatë së cilës çdo shkrirje e akullnajave mund të rrjedhë në të dyja anët.
Me shkrirjen e akullnajave, majat më të larta – dhe kështu kreshta që i lidh ato – u zhvendosën paksa në territorin italian. Me fjalë të tjera, zviceranët do të fitojnë disa territore sipas marrëveshjes së re të kufirit.
Por a është ky shembulli i vetëm i shkrirjes së akullnajave duke lëvizur kufijtë?
Kjo nuk është vetëm një çështje mes Italisë dhe Zvicrës. Një marrëveshje e re kufitare u nënshkrua midis Italisë dhe Austrisë në 2006.
Në librin “The Moving Border: Alpine Cartographies of Climate Change”, tre autorë – Marco Ferrari, Elisa Pasqual dhe Andrea Bagnato shqyrtuan se si shkrirja e akullnajave dhe zhvendosja e pellgjeve ujëmbledhëse ndikojnë në kufijtë midis Italisë, Austrisë dhe Zvicrës.
Duke shpjeguar zbulimin e tij në një intervistë me Vox, Ferrari tha se shumë analistë përgjegjës për hartimin dhe vëzhgimin e kufijve vunë re se akullnaja po shkrihej pa u zëvendësuar bora. Shkrirja e vazhdueshme e akullnajave ka ndikuar ngadalë në formën natyrale të kufirit.
Çfarë ndikon ndryshimi i kufirit?
Zvicra dhe pjesët fqinje të Italisë mbështeten shumë në turizmin që lidhet me skijimin dhe sportet e tjera alpine për ekonominë e tyre. Në fakt, ekonomitë e rajoneve kufitare janë shpesh të ndërlidhura.
Vendpushimet e skive si Zermatt në Zvicër tërheqin qindra mijëra turistë çdo sezon dhe kanë akses në terrenin e skive që ndajnë me resortet italiane.
Shkrirja e akullnajave prek të dyja. Megjithatë, ruajtja e akullnajave dhe sigurimi i shëndetit të tyre është përgjegjësi e vendit ku ato ndodhen – dhe kufijtë e qartë janë thelbësorë që Italia dhe Zvicra të dinë se cila pjesë e çdo akullnaje kufitare është përgjegjësia e tyre.
Megjithatë, edhe me një ndryshim të kufirit, fqinjët do të duhet të bashkëpunojnë. Ortekët, për shembull, nuk respektojnë kufijtë – ato mund të fillojnë në një vend dhe të përfundojnë në një tjetër. Kjo mund t’i komplikojë gjërat kur bëhet fjalë për pagesën e faturës për dëme ose jetë të humbura.
Në prill të këtij viti, tre persona humbën jetën nga një ortek afër Zermatt. Ekspertët e klimës ia atribuan shkrirjes së papritur të akullnajave luhatjeve të temperaturës që krijuan shtresa të dobësuara në paketën e borës.
Më 3 korrik 2022, 11 alpinistë humbën jetën në majën e Marmolados, malit më të lartë në Dolomite, për shkak të rënies së shkëmbinjve dhe akullnajave. Një pjesë e akullnajës ra mbi alpinistët.
Si ka ndikuar ndryshimi i klimës në akullnajat evropiane?
Sipas një raporti të fundit nga Akademia Zvicerane e Shkencave, akullnajat zvicerane do të humbasin katër për qind të vëllimit të tyre në vitin 2023, me rënien më të madhe prej gjashtë për qind në vitin 2022. Kjo është 10 për qind e humbjes kumulative të vëllimit të tyre të akullit gjatë dy viteve të fundit, me humbje të mëtejshme që priten në të ardhmen e parashikueshme.
Kjo humbje vëllimi është e njëjtë me sasinë e akullit të humbur midis viteve 1960 dhe 1990. Disa zona po shohin një shkrirje mesatare të akullit prej tre metrash gjatë viteve 2022 dhe 2023, e cila është regjistruar në lartësi mbi 3200 metra mbi nivelin e detit.
Sipas studimit të Shtetit Evropian të Klimës 2023, i përpiluar nga Shërbimi i Ndryshimeve Klimatike Copernicus (C3S) dhe Organizata Botërore Meteorologjike (WMO), Evropa është afër Arktikut, rajonet polare të të cilit janë më të ndjeshme ndaj ngjarjeve intensive të motit. Për më tepër, rrymat oqeanike dhe atmosferike në të gjithë Evropën janë më të ngrohta.
Shkrirja ekstreme e akullit ka disa efekte negative përveç ortekëve.
Ndërsa akullnajat vazhdojnë të humbasin mbulesën e tyre të akullit dhe borës, kjo zvogëlon aftësinë e tyre për të reflektuar rrezet e diellit. Ky reduktim në “efektin albedo” shkakton ngrohje shtesë, e cila nga ana tjetër përshpejton procesin e shkrirjes. Rrjedhimisht, ndodh një cikël vetë-përforcues, ku shkrirja fillestare shkakton humbje të mëtejshme të akullit, duke përjetësuar dhe intensifikuar tërheqjen e akullnajave.
A mund të ndalohet shkrirja e akullnajave?
Sipas Unionit Evropian të Gjeoshkencave, akullnajat do të humbasin gjysmën e akullit të tyre deri në vitin 2050, edhe nëse planeti ngrohet më pak se dy gradë mbi nivelet para-industriale.
Marrëveshja e Parisit e vitit 2015, një marrëveshje ndërkombëtare historike që synon adresimin e ndryshimeve klimatike e miratuar nga 196 vende, ra dakord që kufizimi i ngrohjes globale në 1.5 gradë mbi nivelet para-industriale duhet të jetë qëllimi për të ngadalësuar shkrirjen e mëtejshme të akullnajave dhe për të shmangur pasojat potencialisht katastrofike të ndryshimit të klimës.
Zgjidhjet më inovative për problemin e shkrirjes së akullnajave përfshijnë gjeotekstilet – një pëlhurë e bardhë e vendosur mbi zonën e akullnajave për të reflektuar rrezet e diellit dhe për të izoluar akullnajën.
Projekti “Perdja e shtratit të detit” është një program për të ndërtuar një perde masive të ankoruar në shtratin e detit përgjatë bregut të Arktikut që do të kufizonte rrjedhën e ujit të ngrohtë për të parandaluar shkrirjen e mëtejshme të akullnajave.
Sipas Qendrës Arktike në Universitetin e Laplandës në Finlandë, kostoja e një projekti të tillë mund të jetë 40 deri në 80 miliardë dollarë, me kosto vjetore të mirëmbajtjes prej 1 deri në 2 miliardë dollarë. /tesheshi.com/
