Në dhjetë vitet e fundit, 40 për qind e kuadrove me arsim të lartë dhe atij profesional po largohen nga vendi. Maqedonia e Veriut është në 20 vendet e para me emigrim të kuadrove me arsim të lartë dhe profesional dhe në vendin e pestë në kuadër të Bashkimit Evropian, theksoi sot auditi shtetëror Maksim Acevski, para Komisionit Parlamentar për Çështje Ekonomike, të Punës dhe Energjisë.
Acevski prezantoi pjesë nga Raporti Përfundimtar për auditimin e përfunduar me temë “Efektshmëria e masave për parandalimin e largimit të kuadrove të arsimit të lartë dhe profesional” të përgatitur nga Enti Shtetëror i Revizionit, duke shprehur shpresën se së paku një pjesë e rekomandimeve të përfshira në të do të zbatohet në mënyrë që të reduktohet ky fluks.
ESHR-ja konkludon në raport se me auditimin e kryer dhe metodologjinë e aplikuar të auditimit dhe dëshmitë e mbledhura të auditimit, ata janë të bindur se aktivitetet e Qeverisë, si bartëse e politikave të menaxhimit të migracionit, nuk janë efektive në reduktimin e largimit nga vendi të kuadrove me arsim të lartë. Vlerësimet nga analiza e kryer nga eksperti i ESHR-së tregojnë se në periudhën 2013-2021 mesatarisht çdo vit migrojnë rreth 2.500 kuadro me arsim të lartë, për të cilët shteti ka investuar mesatarisht pesë miliardë denarë çdo vit, ose gjithsej 44,7 miliardë denarë të shpenzuar për periudhën e analizuar. Tregohet se largimi i personelit me arsim të lartë i kushton shtetit 0.8 për qind të PBB-së vjetore.
Nëse këto të dhëna janë reale duke pasur parasysh përjashtime të caktuara, tha Acevski, nuk mund të them, por numri i largimit të kuadrove me arsim të lartë është i madh.
Sipas raportit, efekti total i kostos oportune në terma të PBB-së së humbur që nuk gjenerohet për shkak të emigrimit vjetor të popullsisë totale nga vendi vlerësohet në 5.15 për qind të PBB-së në vit. Nëse kësaj i shtohet edhe investimi real i humbur në arsim në këto kuadro, i cili mesatarisht arrin në 3,19 për qind të PBB-së në vit, efekti total negativ ekonomik pasqyron një humbje totale prej 8,34 për qind të PBB-së në vit.
Pas skadimit të periudhës së vlefshmërisë së Strategjisë Kombëtare për Rrjetëzimin dhe Bashkëpunimin me Kuadrot me Arsim të Lartë dhe Profesional 2013-2020, një dokument i ri strategjik që mbulon problemin e largimit të inteligjencës së vendit apo thënë ndryshe largimit të trurit, pra një strategji gjithëpërfshirëse për migracionin ekonomik, me masa dhe aktivitete lidhur me reduktimin e largimit të kuadrove me arsim të lartë, gjë që do të reduktonte edhe efektet negative në fushën e zhvillimit ekonomik të vendit dhe veprimtarisë kërkimore-shkencore. Është vërtetuar se masat nga Strategjia nuk janë zbatuar plotësisht.
Acevski theksoi se shteti nuk ka arritur të krijojë një bazë të dhënash të vetme për të pasur një numër të largimit të stafit apo kuadrove me arsim të lartë dhe arsim profesional. Për shembull, ai tregon se në vitin 2023/2024 ka pasur rreth 23.000 vende të lira për regjistrim në universitetet shtetërore dhe vetëm 10.000 të regjistruar. Sipas audituesit shtetëror, mungon edhe monitorimi i saktë dhe sa studentë mund të regjistrojnë në fakt universitetet.
Ministrja e Arsimit dhe Shkencës, Vesna Janevska, theksoi se numri i paraqitur është me përmasa alarmante, duke theksuar se për mbajtjen e kuadrove në vend duhet një qasje multi-dikasteriale, kështu që ajo mund të flasë vetëm për arsimin.
“Është mirë që shteti ka pasur një Strategji për parandalimin e ikjes së trurit, por fatkeqësisht nuk ka arritur efektin që ishte parashikuar gjatë krijimit të saj. Ne nuk do të kthejmë kokën pas dhe të kërkojmë fajtorë. Si qeveri e re, përmes një qasjeje multi-dikasteriale, do të fokusohemi në krijimin e masave dhe aktiviteteve të reja që do të zvogëlojnë largimin e kuadrove të kualifikuar dhe me arsim të lartë”, tha Janevska.
Ajo theksoi se tashmë po diskutohen ndryshime me universitetet me synimin për një sistem arsimor më cilësor, duke modernizuar programet e studimit në mënyrë që ato të jenë interesante për të rinjtë, por edhe duke i përafruar me nevojat e tregut të punës.
“Prandaj do t’i rishikojmë kuotat e regjistrimit në fakultete, duke u bazuar në një analizë reale të gjendjes në shoqëri dhe duke përcaktuar se çfarë na mungon”, tha Janevska.
Bursat duhet të stimulojnë në masë të madhe regjistrimin e studentëve në profesionet që kanë mungesë të kuadrove dhe për këtë arsye bursat e Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës ndoshta do të jenë subjekt i rishikimit. Duke folur për bursat e Shangait, ministri tha se është qartësisht e nevojshme të rimendohet mënyra se si jepen dhe si duhet të përgjigjen studentët.
“Tashmë jemi duke u konsultuar me disa studentë që kanë shfrytëzuar këtë lloj burse. Ata kanë ide interesante që ne po i shqyrtojmë aktualisht. Më së shpeshti konstatojnë nevojën për lidhje më të madhe me kompanitë në Maqedoni, sepse administrata ofron mundësi të kufizuara”, tha Janevska, duke shtuar se Ministria po bën një regjistër digjital për evidencën e të gjithë bursistëve, për hir të lokalizimit më të lehtë, të rrjetëzimit…
Të rinjtë, siç theksoi Janevska, duhet të kenë më shumë mundësi për pjesëmarrje dhe zhvillim në shkencë, prandaj planifikohen më shumë para dhe kthimi i fondeve për projekte shkencore-kërkimore me qëllime aplikative, si dhe përfshirja e tyre në ekipe mësimore-shkencore në kuadër të institucioneve arsimore ku ka mungesë të personelit.
Do të zgjerohen gjithashtu mundësitë për rrjetëzimin e të rinjve me të rinj nga vende të tjera përmes Horizont, Erasmus dhe programeve të tjera arsimore dhe shkencore.
“Vlerësoj që është përgjegjësi jo vetëm e institucioneve të sistemit, por edhe e komunitetit të biznesit, sektorit civil dhe çdo aktori social që mund të ndihmojë, të japë një kontribut në përballjen me sfidën se si të mbajmë të rinjtë në Maqedoni dhe t’u sigurojmë atyre një të ardhme të mirë këtu”, shtoi Janevska.
Sipas deputetit të LSDM-së dhe ish kryeministrit Dimitar Kovaçevski, duhet të theksohen masat, por edhe sa dhe çfarë duhet investuar për të mbajtur rininë në vend.
Duke iu referuar një prej shembujve se sa është investuar në trajnimin e të rinjve në qendrat për hapjen e startup-eve, Kovaçevski pyeti se cili ishte efekti i tyre pasi nuk ka kompani të hapura. Ai theksoi se hapja e kompanive kërkon një treg dhe ne jemi një treg i vogël me vetëm një milion njerëz.
Deputeti Bojan Stojanovski dhe kryetar i Komisionit konsideron se më nuk mund të dilet nga tema dhe të ndërmerren strategji joefektive, por duhet të punohet në shumë sektorë për të reduktuar trendin e emigrimit, i cili është global.
“Kjo temë duhet të hyjë në institucionet ku merren vendimet. Kjo pjesë përfshin vetëm arsimin, duhet të përfshihen institucionet e tjera si, Ministria e Punës, Financave… duhet një sistem masash”, tha Stojanovski.
